منشاء منظومه شمسی ما چیست؟

خورشید و سیارات چگونه به شکل امروز در آمده اند؟ این سوال سوالی جالب است و دانشمندانی که در مورد سیارات منظومه شمسی تحقیق می کنند بدنبال یافتن جواب آن هستند.

در مورد منشاء منظومه ی شمسی نظریه های مختلفی موجود دارد. شگفت اور نیست که زمین را قرنها نه تنها مرکز منظومه ی شمسی که مرکز عالم می پنداشتند. طبیعتاً چنین برداشتی حدس زدن در مورد منشاء حیات را با مشکلاتی روبرو ساخته بود.

ویژگیهای منظومه ی شمسی

هر نظریه ی معتبر در مورد منشاء منظومه ی شمسی باید بتواند ویژگیهای منظومه ی شمسی را به خوبی توصیف کند. نکاتی اصلی که در هر نظریه باید مورد اشاره قرار گیرد به قرار زیر هستند:

• مکان خورشید در مرکز منظومه ی شمسی
• حرکت سیارات به دور خورشید بر خلاف عقربه های ساعت (وقتی از قطب شمال زمین به آنها نگاه می کنیم)
• مکان دنیاهای صخره ای کوچک (سیارات زمین سان) که به خورشید نزدیکترند و همچنین مکان سیارات غول پیکر گازی دور از خورشید (سیارات مشتری سان)
• توجه به این نکته که تمام سیارات در زمانی واحد با خورشید شکل گرفته اند.
• ترکیب شیمیایی سازنده ی خورشید و سیارات
• وجود خرده سیارات و ستاره های دنباله دار

شرحی بر یک نظریه

تنها نظریه ای که توانسته تا امروز تمام موارد بالا را شرح دهد نظریه ی سحابی خورشیدی است. طبق این نظریه منظومه ی شمسی پس از انفجار از سحابی گازی ملکولی در حدود 4.568 میلیارد سال پیش شکل گرفته است.

در واقع یک سحابی گازی ملکولی بزرگ که قطری به اندازه ی چند سال نوری داشت بدلیل اتفاقی در اطرافش تحت تاثیر شدید قرار گرفته بوده است. این اتفاق می تواند انفجار یک ابرنواختر و یا گذر یک ستاره باشد که باعث بهم ریختن جاذبه ی این سحابی شده باشد. این اتفاق سبب شده مناطق سحابی درهم تنیده شده و مرکز سحابی چگال شود. نتیجه ی این چگال شدن هم تلاشی سحابی به شکل یک جرم سماوی بوده است.

این جرم که 99.9 درصد مواد درون سحابی را در خود جمع کرده بوده است ابتدا به شکل پیش ستاره در آمد. از دید علمی این پیش ستاره به خانواده ی ستاره های تی ثوری تعلق داشته است. این پیش ستاره ها مشتمل بر سحابیهای گازی هستند که ماده ی پیش سیاره را در خود دارند و بیشتر جرمشان در خود پیش ستاره متمرکز شده است.

باقیمانده ی ماده ی خارج از حلقه ی اطراف پیش ستاره سیاره ها، خرده سیارات و ستاره های دنباله دار را تولید می کند. حدود 50 میلیون سال پس از موج شوک اولیه ای که باعث انفجار شده بود هسته ی ستاره ی مرکزی به قدری داغ شد که شروع به همجوشی هسته ای نمود. هجوشی فشار و گرمای کافی برای توازن برقرار کردن بین جرم و جاذبه ی لایه های بیرونی را فراهم آورد. در آن زمان ستاره ی تازه متولد شده در توازن هیدرواستاتیکی بود و ستاره ی نوزاد رسماً همین خورشید کنونی ما شد.

در منظقه ای که ستاره ی تازه متولد شده را احاطه کرده بودند اجرام کوچک و گرمی باهم برخورد کرده و تشکیل اجرام بزرگتری به نام ذرات سیاره ای را دادند. بتدریج این ذرات سیاره ای تا حدی بزرگ شدند که با کمک نیروی جاذبه ی درونیشان شکل کروی به خود بگیرند.

این ذرات سیاره ای به بزرگ شدن ادامه دادند تا زمانی که به شکل شیارات امروزی در آمدند. دنیای درونی و نزدیک به خورشید به شکل صخره ای باقی ماندند زیرا بادهای قدرتمند خورشیدی بیشتر گازهای سحابی را به جاهای سردتر هدایت می کردند. این گازها توسط سیاره های مشتری سان به دام افتاده و بخشی از ساختار آنها شدند.

به تدریج این تجمع مواد ناشی از تصادم آهسته تر شد. مجموعه ی جدیداً شکل گرفته ی سیارات مدارهای ثابتی یافتند و برخی از آنها از قسمتهای داخلی منظومه ی شمسی به بخشهای دورتری کوچ کردند.

آیا نظریه ی سحابی خورشیدی در مورد دیگر منظومه ها هم صدق می کند؟

ستاره شناسان سالهای سال نظریه ای را پرورانده اند که منطبق بر رصدهای ما در منظومه ی شمسیست. توازن بین دما و جرم در قسمتهای داخلی منظومه ی شمسی ساختاری را که شاهد آن هستیم و دلیل شکل گیری مدار سیارات به این صورت را شرح می دهد. همچنین همین توازن نحوه ی شکل گیری سیارات و تغییر آنها به واسطه ی تصادمات و بمبارانهای ناشی از شهابسنگها را هم توصیف می کند.

با این وجود وقتی به منظومه های دیگر نگاه می کنیم ساختار آنها را بی توازن می بینیم. وجود غولهای گازی عظیم نزدیک ستاره های آن منظومه ها در تناقض آشکار با نظریه ی سحابی خورشیدی است. شاید هم برخی دینامیک ها و فعالیتها بوده که ما از آنها در این نظریه غافل بوده ایم.

یکی از نکاتی که میتوانیم بر آن تاکید کنیم این است که منظومه ی شمسی ما قائم به ذات و منحصر به فرد است و بیش از دیگر منظومه ها مواد فشرده و سفت و سخت دارد. شاید این مساله ما را به این حقیقت برساند که منظومه ی شمسی ما دقیقاً آنطور که تصور می کرده ایم شکل نگرفته باشد.