نام ستاره ها از کجا آمده است؟

صورت فلکی اوریون (جبار یا نسق) و ستاره ی غول پیکر سرخ بتل گوس (آلفا –جوزا یا ابط الجوزا) (ستاره ی سرخ سمت چپ پایین صورت فلکی). هر ستاره در این صورت فلکی یک نام رسمی دارد حال چه مثل ابط الجوزا (آلفا-جوزا) و چه مثل ستاره های دیگری که نام عددی دارند.

آیا می دانید هر ستاره ای که در آسمان می بینید نامی دارد؟ گاهی این نام هزاران سال پیش بر روی ستاره ای گذاشته شده و گاهی نام ستاره ای نام کاتالوگی آن است که در زمانی که فردی (یا چیزی) آن را دید بر رویش گذاشته می شود. در هر صورت نامگذاری ستاره ها مهم است و به منجمان کمک می کند تا در مورد ستاره هایی که مطالعه می کنند بسیار دقیق باشند.

به هرحال منشاء نام ستاره ها چیست؟

زمانی که بر روی درخشانترین و معروفترین ستاره های آسمان مطالعه می کنیم به نامهای انها فکر می کنیم. نامهایی چون کاپلا (آلفا-ارابه ران)، ریگل (قدم الجبار یا بتا-جبار) و سیریوس (شعرای یمانی) از آن جمله اند. اما واقعاً منشاء این نامگذاریها چه بوده است؟

ستاره ها بنظر نامهایی غریب دارند

بیشتر ستاره ها نامی ترکیبی از لاتین، یونانی و عربی دارند. در واقع برخی از ستاره ها  بیش از یک نام دارند. در اینجا توضیحی بر نحوه ی نامگذاری ستارگان خواهیم داشت.

حدود 1900 سال پیش منجم مصری کلودیوس بطلمیوس (که در زمان حکمرانی رومیها بر مصر زندگی می کرد) کتاب هیئت بطلمیوسی را نوشت. این رساله به یونانی بود و نام ستارگان را در فرهنگهای گوناگون در خود داشت (بیشتر نامها یونانی بودند اما برخی هم لاتین بودند).

هیئت بطلمیوس به زبان عربی برگردانده شد و در اختیار دانشمندان مسلمان قرار گرفت. در آن زمان دنیای علم عرب مشهور به داشتن ستاره شناسان خبره بود و در نتیجه ترجمه ی اعراب بود که در میان منجمین آینده شهرت یافت.

نام ستاره هایی که امروزه بعنوان نامهای صحیح یا سنتی می دانیم ترجمه ی آوایی همان نامهای عربی به انگلیسی می باشد. برای مثال بتل گوس یعنی همان ستاره ی درخشان صورت فلکی اوریون (جوزا) در ابتدا ید الجوزا بود (که به معنای دست جوزا یا دست اوریون است) که کم کم به شکل بتل گوس در آمد. به این ستاره آلفا-جوزا هم می گویند و در نقشه ها به شکل α Orionis نوشته می شود که در واقع آلفا مشخص کننده ی روشن ترین ستاره ی یک صورت فلکی است و Orionis هم صورت لاتین واژه ی Orion می باشد.

با این وجود برخی ستارگان نظیر سیریوس (شعرای یعمانی) هنوز نام لاتین یا یونانی شناخته شده تری دارند. عموماً این نامهای مشهور نام پر نورترین ستاره های آسمانند.

نامگذاری ستارگان در امروز

هنر نامگذاری شایسته ی ستارگان در دوران کنونی از بین رفته است. امروزه در اغلب موارد به جای نام کدی عددی دارند که نشان دهنده ی موقعیتشان در آسمان شب است. این شماره با کاتالوگ ستارگان خاصی مربوط است که ستارگان را بر طبق ویژگیهای خاص یا ابزاری که در پهنای موجی خاص تشعشعات آن ستاره را کشف کرده گروه بندی می کند.

با وجود اینکه این نامها زیبا بنظر نمی رسند زمانی که دنبال ستاره ای خاص در منطقه ای خاص در آسمان و تحقیق بر روی آن هستیم به کار می آیند. دانشمندان هم پذیرفته اند در سراسر دنیا نامهای عددی یکسانی را برای ستارگان به کار برند تا موجب بروز اشتباه نشود.

شرکتهای نامگذاری ستارگان

همانطور که اشاره شد گاهی ستاره ها نامهای با معنا دارند و به همین مناسبت برخی شرکتها هم هستند که با دریافت مبلغ کمی ستارگان را به نام شما یا کسی که دوست دارید نامگذاری می کنند.

با وجود زیبایی این نامگذاریها هیچ مرجع ستاره شناسی این نامگذاری ها را به رسمیت نمی شناسد. در نتیجه متاسفانه اگر چیز جالی در مورد ستاره ی شما کشف شد در هیچ مقاله ای اشاره به آن چیز جالب را با آوردن نام شما در کنار آن نخواهید دید.

مرجع اصلی نامگذاری ستاره ها ( و تقریباً هر جرم یا پدیده ی فضایی) اتحادیه ی بین المللی نجوم یا IAU است. این اتحادیه نامهایی که توسط شرکتها برای ستارگان ثبت می شود را به رسمیت نمی شناسد و وظیفه دارد نام صحیح تمام اجرام سماوی را تدوین نماید.

وقتی اتحادیه ی بین المللی نجوم به ستاره ای نامی غیر عددی می دهد اعضای این اتحادیه یا نام باستانی این ستاره را به آن می دهند و یا از بین شخصیتهای تاریخی مشهور نامی را انتخاب می کنند. البته با همه گیر شدن نامهای عددی دیگر این موارد کمتر پیش می آید زیرا نامگذاری عددی علمی تر بوده و ستارگانی که نام عددی دارند را راحت تر میتوان در تحقیقات یافت.

اگر واقعاً می خواهید ستاره ای را نامگذاری کنید میتوانید به آسمان نمای محله تان بروید و نام ستاره ای را بر روی گنبد آسمان نما و یا آجری از آن به یادگار بنویسید. برخی گروه های خیریه یا آموزشی  اینکار را با دریافت مبلغی از شما انجام می دهند و البته به شما تذکر می دهند نامی که به ستاره ی شما داده شده بهیچ وجه نام رسمی آن نیست. با این وجود پولی که برای این کار می دهید می تواند در راه آموزش ستاره شناسی به علاقه مندان در آسمان نما صرف شود.

منبع: Button