بررسی چیپست های اگزینوس کمپانی سامسونگ
March 9, 2016
سنتناریو هدیه ی باور نکردنی تولد 100 سالگی لامبورگینی
March 9, 2016
قطب الدین محمود بن مسعود مصلح کازرونی شیرازی یکی از علمای ایرانی قرن هفتم و اوایل قرن هشتم هجری است که نقش مهمی در گسترش حکمت و فلسفه، علوم طبیعی، پزشکی و هنر خود داشته است.
زندگی نامه
قطب الدین محمود بن مسعود مصلح کازرونی شیرازی یکی از علمای ایرانی قرن هفتم و اوایل قرن هشتم هجری است که نقش مهمی در گسترش حکمت و فلسفه، علوم طبیعی، پزشکی و هنر خود داشته است.
فرزند مولانا ضیاءالدین مسعود بن مصلح کازرونی پزشک معروف و از مشایخ صوفیه در سال 633 هجری قمری در کازرون پا به عرصه هستی نهاد.
قطب الدین علاوه بر شاگردی در نزد پدر از محضر بزرگانی چون کمال الدین ابوالخیر بن مصلح کازرونی، شمس الدین محمد بن احمدالحکیم الکیشی، شرف الدین زکی بوشکانی، خواجه نصیر طوسی، نجم‌الدین کاتبی، علامه قطب الدین موید الدین عرضی و کمال کوفی بهره فراوانی یافت تا آنجا که علاوه بر پزشکی، بر علوم دیگری چون ریاضی، فلسفه، علوم ادبی، دین شناسی، موسیقی، نواختن رباب و سرودن شعر، بازی شطرنج و فنون شعبده بازی به چیرگی شگفت انگیزی دست یافت.
او مدتی در شهرهای سیواس و ملطیه به شغل قضاوت اشتغال یافت و در زمانی دیگر از طرف تکودار، ایلخان مغول به سمت سفارت، همراه اتابک پهلوان به مصر نزد ملک قلادون الفی اعزام شد.
علامه در اندک زمانی در علوم معقول و منقول سرآمد فضلای عصر خود بود و در طول مدت حیات خود بیش از بیست اثر به فارسی و عربی از خود باقی گذاشت.
قطب الدین شیرازی در علم موسیقی، فیزیک از سرآمدان زمان خود بوده‌است. اگرچه قطب‌الدین را نمی‌توان شاگرد صفی الدین ارموی نظریه پرداز موسیقی قرن هفتم دانست ولی او را باید بدون شک نخستین شارح کتب صفی الدین ارموی قلم داد کرد.
قطب الدین بخش مفصلی از کتاب دائرة المعارف چند جلدی خود به نام درة التاج را به موسیقی اختصاص داده و در آنجا به تشریح نظریات صفی الدین ارموی، مخصوصا مطالبی که در رساله الشرفیه بیان شده، پرداخته است.
از آثار علامه قطب الدین شیرازى کتاب دره التاج است که پس از شفا مهمترین تألیف جامعی است که در علوم فلسفی (علم اعلی یا الهیات، علم اوسط یا ریاضیات و علم اسفل یا طبیعیاّت و نیز علم منطق) تألیف شده است و رو یهم رفته دوازده رشته از علم و از آن جمله موسیقی را در بر می‌گیرد. اهمیت کتاب آنست که مهم ترین تألیف فلسفی به زبان فارسی محسوب می‌شود.
در قیاس با شفاء، در کتاب قطب الدین بخش ریاضیات و بخش حکمت عملی وسیع تر است. در اثر جامع قطب الدین شیرازی دو نکته جالب نظر است :
نخست کوششی است که وی برای تلفیق نظریات مشائیون و اشراقیون دارد و این همان تلاشی است که بعد ها و به شکل پیگیر تر و جالب تری از طرف صدرالدین شیرازی دنبال می شود.
در سراسر مباحث فلسفی کتاب دیده می شود که قطب الدین شیرازی هم به ابن سینا و هم به سهروردی که به ترتیب پیشوایان «مشاء» و «اشراق» شمرده می شدند نظر داشته است.
دوم اینکه برخورد قطب الدین شیرازی به مسایل فلسفی، ریاضی و طبیعی برخورد یک مدون و گرد آورنده ی خشک و خالی و بی ابتکار نیست. وی هم در مسائل صرفا فلسفی (مانند نحوه‌ی تقسیم علوم) و هم در مسائل ریاضی و هم در مسائل پزشکی مردی صاحب نظر و دارای تجارب شخصی وسیع بوده است و این خبرگی او در اثر بزرگش منعکس شده است.
در نحوه‌ی تقسیم علوم که از آن یاد کردیم قطب الدین مایل بود آنچنان تقسیمی بدهد که در آن کلیه ی علوم عصر از فلسفی (یا حکمی) و دینی جای بگیرد. به همین جهت او تقسیمی غیر از تقسیم ابن سینا به دست می دهد و تقسیم علوم را از همان آغاز به حکمی و غیر حکمی می کند و بدینسان دین و فلسفه را دو رشته از دانش می شمرد.
از همینجا تلفیق قطب الدین از فلسفه و دین آشکار می‌شود و این سنت نیز که بی‌شک بنیان گزارش او نیست و استادش خواجه نصیر و پیش از او متکلم فیلسوف فخر رازی را نیز پوینده ی همین شیوه می یابیم، بعد ها از طرف فلاسفه ی خلف او مانند دوانی، دشتکی، میرداماد، صدرا و غیره دنبال می شود.
به همین جهت قطب الدین در «دره التاج» همه ی مباحث را با استناد به آیات قرآنی و احادیث و احکام مذهبی سخت در می آمیزد و بدینسان می‌بینیم که شعار فلاسفه‌ی قرون وسطائی اروپا که می‌گفتند «فلسفه خادم دین است» در کشور ما نیز اجراء شده است.
علت آنست که در آن ایام دین ایدئولوژی مسلط بود و اشکال دیگر ایدئولوژیک چاره ای نداشتند جز اطاعت از آن، دمساز کردن خود با آن.
در «اختیارات مظفری» که از دیگر آثار قطب الدین است درباره‌ی ریاضیات چنین آمده است :
«شریف‌ترین نوعی از انواع علم ریاضی است که جزوی است اجزاء حکمت نظری. علمی است که نفس انسانی را از اقتنای آن شرف اطلاع به هیئت آسمان و زمین و عدد و افلاک و مقادیر و حرکات، و کمیّت ابعاد و اجرام و کیفیّت اوضاع بسایط اجرام که اجزای این عالمند، علی الاطلاق، حاصل می‌شود».
این تعریف قطب الدین از ریاضی، از جانب کسی که خود منجم و همراه خواجه نصیر از بانیان زیج مراغه است، جالب است زیرا در واقع دایره ی دید او از اشتمال دانش ریاضی نه تنها به مقادیر و کمیت ها بلکه به حرکت، جرم و اجسام آسمانی و زمینی وسیع است.
در همین کتاب قطب الدین می‌کوشید برخی دشواری های معروف ریاضی را حل کند، به برخی از مسائل و مباحث متداول به عقیده‌ی خود پاسخ دهد و چنانکه مرسوم بود بین پیشینیان خویش حکمیت کند.
مثلاً در این بحث که «اعدل بقاع» کدام است نظریات مختلف بود. برخی (مانند ابن سینا) خط استوا را «اعدل بقاع» می دانند. فخر رازی اقلیم چهارم از هفت اقلیم زمین را اعدل می دانست. قطب الدین جانب فخر رازی را می گیرد.
آثار :
- درة التاج لغرة‌الدباج (یکی از مهمترین آثار علامه قطب‌الدین می باشد که دانشنامه‌ایست فلسفی به معنای «علم‌العلوم». کتاب درةالتاج پس از شفای ابن سینا مهمترین کتاب جامعی است که در فلسفه تألیف شده است و به طور کلّی دوازده رشته از علوم و از آن جمله موسیقی را در برمی‌گیرد.
- نهایه الادراک فى درایه الافلاک (به عربی، در زمینه ی نجوم و هیئت، دارای 4 مقاله: مقدّمات، هیئت اجرام، زمین و مقادیر اجرام. همچنین دارای مطالب جدیدی در باره ی مکانیک، زمین شناسی، هوا شناسی و نور و مباحثی در باره ی نظرات کیهانی ابن هیثم و ابوبکر محمّد بن احمد خرقی)
- تحفة الشاهیه(به عربی، در نجوم و هیئت)
- ترجمه فارسی کتاب اصول اقلیدس از خواجه نصیر در هندسه
- اختیارات مظفری (به فارسی، در نجوم و هیئت)
- رسالة فی حرکة الدرجه فی النسبه بین المستوی و المنحنی (منسوب به علّامه، در هیئت و ریاضی)
- شرح کتاب حکمة‌الأشراق از شهاب‌الدین سهروردی (از این روست که او را فیلسوف اشراقی دانسته‌اند)
- تحفة السعدیه (شرحی بر کتاب قانون در طب از ابن سینا)
- شرح کتاب مفتاح العلوم از سکاکی (مفاتح المفتاح)
- شرح کتاب مختصر الأصول از ابن حاجب (در فقه)
- رساله در تحقیق عالم مثال (در باره ی عالم مثال، معاد جسمانی و کیفیت آخرت)
- رساله ی فعلت فلاتلم (در هیئت)
- شرح کتاب روضه‌الناظر از خواجه نصیر طوسی
- اجوبه‌المسائل (در طرح چند پرسش و ابهام فلسفی)
علّامه قطب‌الدین رسالات و تألیفات دیگری نیز دارد که در منسوب کردن برخی از این آثار به علامه در نظر مورخان جای شبهه و ابهام است و از آن میان می توان به رسالات زیر اشاره نمود :
- حاشیه بر کتاب الکشاف عن الحقایق التنزیل از زمخشری
- فتح المنان فی تفسیر القرآن
- خریدة العجایب
- رساله فی بیان الحاجه الی الطب و آداب الاطباء و وصایائهم
- شرح کتاب نجات ابن سینا
- شرح اشارات ابن سینا
- مشکلات التفاسیر یا مشکلات القرآن
- مشکل الاعراب
- شرح الاسرار از شهاب‌الدین سهروردی*التبصره فی الهیئه
شاگردان قطب الدین شیرازی
از جمله شاگردان وى: قطب الدین رازى، کمال الدین فارسى و نظام الدین اعرج بودند. که معروف ترین آنها کمال الدین فارسی بود. کمال الدین کتاب تنقیح المناظر را به نام او تالیف کرده و در مقدمه آن کتاب با کمال احترام و تجلیل از استاد خود قطب الدین نام برده است.
مذهب قطب الدین شیرازی
مذهب علامه شافعی بوده و لباس صوفیه می پوشید و هنگام تصنیف کتاب روزها روزه می گرفت.
وفات قطب الدین شیرازی
قطب‌الدین در اواخر عمر در تبریز سکنى گزید و در همان جا درگذشت و در مقبره ى چرنداب تبریز در کنار قاضى بیضاوى دفن شد. در سال 1390 هزار و دویست و پنجاهمین سالگرد تولد قطب الدین شیرازی از طرف ایران و سازمان یونسکو جشن گرفته شد.
