رویای کوهنوردی در قله های سیاره پلوتو
اسفند ۱۸, ۱۳۹۴از صفر تا ۱۰۰ هایپر خودروی بوگاتی شیرون
اسفند ۱۸, ۱۳۹۴بهاءالدین محمد بن حسین عاملی ملقب به شیخ بهایی حکیم، فقیه، عارف، منجم، ریاضیدان، شاعر، ادیب، مورخ و دانشمند نامدار قرن دهم و یازدهم هجری که در دانش های فلسفه، منطق و ریاضیات تبحر داشت. در حدود 95 کتاب و رساله از او در سیاست، حدیث، ریاضی، اخلاق، نجوم، عرفان، فقه، مهندسی و هنر و فیزیک بر جای مانده است.
تولد و خانواده شیخ بهایی
شیخ بهایی از نوادگان حارث همدانی یکی از یاران با وفای امیرالمومنین است که در بعلبک در روز هشتم اسفند ماه 925 شمسی متولد شد. دوران کودکی را در جبل عامل، از نواحی شام، در روستایی به نام «جبع» یا «جباع» زیست، او از نوادگان «حارث بن عبدالله اعور همدانی» بوده است .
خاندان او از خانواده های معروف جبل عامل در سده های دهم و یازدهم خورشیدی بودهاند. پدر او از شاگردان برجسته شهید ثانی بوده است.
شیخ بهایی و مهاجرت به ایران
بنا به نسخهای به خط شیخ بهایی که در سال 995 قمری در قزوین نوشته شده است، وی هنگام ورود به ایران سیزده ساله بود. پدرش عزالدین حسین عاملی به خاطر آزار اذیت شیعیان آن منطقه توسط دولت عثمانی از یک سو و دعوت شاه تهماسب صفوی برای حضور در ایران، به سوی ایران رهسپار گردید و چون به قزوین رسیدند و آن شهر را مرکز دانشمندان شیعه یافتند، در آن سکنا گزیدند و بهاء الدین به شاگردی پدر و دیگر دانشمندان آن عصر مشغول شد.
وقتی او 17 ساله بود، پدرش به شیخ الاسلامی قزوین به توصیه شیخ علی منشار از سوی شاه تهماسب منصوب شد. 14 سال بعد، پدر شیخ برای زیارت خانه خدا از ایران خارج شد اما در بحرین درگذشت.
شیخ بهایی درقزوین زبان پارسی آموخته و به مدت سی سال دراین شهر پرورش یافت.
شخصیت علمی و ادبی و اخلاق و پارسای او باعث شد تا از 43 سالگی شیخ الاسلام اصفهان شود و در پی انتقال پایتخت از قزوین به اصفهان، از 53 سالگی تا آخر عمر منصب شیخ الاسلامی پایتخت صفوی را در دربار مقتدر ترین شاه صفوی، شاه عباس بزرگ برعهده داشته باشد.
شیخ در فاصله سالهای 994 تا 1008 قمری سفر هایی چند به خارج از قلمروی صفویه داشت. این سفر ها برای زیارت، سیاحت، دانش اندوزی و همچنین به گفته برخی مورخان به سفارت سیاسی بوده است. مکه، مصر و شام از جمله مقاصد این سفرها بودهاند.
استادان شیخ بهایی
نام برخی از اساتید شیخ بهایی از این قرار است:
- فقه و اصول، تفسیر، حدیث و ادبیات عرب را نزد پدرش شیخ عزالدین حسین عاملی.
- منطق و کلام و معانی و بیان و ادبیات عرب را نزد نجم ابن شهاب، معروف به ملاعبدالله بهابادی، مولف مشهور «حاشیه بر تهذیب منطق» معروف به «حاشیه ملا عبدالله».
- ریاضی، کلام و فلسفه را از مولانا افضل قاینی مدرس سرکار فیض کاشانی فرا گرفت.
- طب را از حکیم عماد الدین محمود، طبیب ویژه شاه طهماسب و مشهور ترین پزشک ایران در آن دوره آموخت.
- صحیح بخاری را نزد ابی الطیف مقدسی فرا گرفت.
- همچنین نقل است نزد ملا محمد باقر یزدی مولف کتاب مطالع الانوار که از ریاضیدانان عصر خود بوده نیز درس خوانده است.
شاگردان شیخ بهایی
تعداد کثیری از دانشوران نامی قرن یازدهم نزد وی تحصیل کرده اند. یکی از محققان معاصر، 33 تن از شاگردان او را نام برده است که در اینجا به مشهور ترین آنها اشاره می کنیم:
- صدرالدین محمد بن ابراهیم شیرازی، معروف به ملاصدرا، فیلسوف بنیانگذار حکمت متعالیه.
- ملا محمد محسن بن مرتضی بن محمود فیض کاشانی.
- سیدمیرزا رفیع الدین محمد بن حیدر حسینی طباطبایی نائینی
- ملا مراد تفرشی.
- ملا محمد تقی بن مقصود علی مجلسی، معروف به مجلسی اول.
- ملا محمد باقر بن محمد مومن خراسانی سبزواری، معروف به محقق سبزواری، شیخ الاسلام اصفهان.
خدمات و فعالیت های شیخ بهایی
در عرف مردم ایران، شیخ بهایی به مهارت در ریاضی و معماری و مهندسی معروف بوده و هنوز هم به همین صفت معروف است، چنانکه معماری مسجد امام اصفهان و مهندسی حصار نجف را به او نسبت می دهند.
همچنین شاخصی برای تعیین اوقات شبانه روز از روی سایه آفتاب یا به اصطلاح فنی، ساعت آفتاب یا صفحه آفتابی و یا ساعت ظلی در مغرب مسجد امام (مسجد شاه سابق) در اصفهان هست که می گویند وی ساخته است.
در احاطه وی در مهندسی مساحی تردید نیست و بهترین نمونه که هنوز در میان است، نخست تقسیم آب زاینده رود به محلات اصفهان و قرای مجاور رودخانه است که معروف است هیئتی در آن زمان از جانب شاه عباس به ریاست شیخ بهایی مامور شده و ترتیب بسیار دقیق و درستی با منتهای عدالت و دقت علمی در باب حق آب هر ده و آبادی و محله و بردن آب و ساختن مادی ها داده اند که هنوز به همان ترتیب معمول است و اصل طومار آن در اصفهان هست.
از دیگر کارهای علمی که به بهایی نسبت می دهند طرح ریزی کاریز نجف آباد اصفهان است که به نام قنات زرین کمر، یکی از بزرگترین کاریز های ایران است و از مظهر قنات تا انتهای آبخور آن 9 فرسنگ است و به 11 جوی بسیار بزرگ تقسیم می شود و طرح ریزی این کاریز را نیز از مرحوم بهایی می دانند.
از سایر کارهای شیخ بهایی، تعیین سمت قبله مسجد امام به مقیاس چهل درجه انحراف غربی از نقطه جنوب و خاتمه دادن به یک سلسله اختلاف نظر بود که مفتیان ابتدای عهد صفوی راجع به تشخیص قبله عراقین در مدت یک قرن و نیم اختلاف داشته اند.
یکی دیگر از کارهای شگفت که به بهایی نسبت می دهند، ساختمان گلخن گرمابه ای که هنوز در اصفهان مانده و به حمام شیخ بهایی یا حمام شیخ معروف است و آن حمام در میان مسجد جامع و هارونیه در بازار کهنه نزدیک بقعه معروف به درب امام واقع است و مردم اصفهان از دیر باز همواره عقیده داشته اند که گلخن آن گرمابه را بهایی چنان ساخته که با شمعی گرم می شد و در زیر پاتیل گلخن فضای تهی تعبیه کرده و شمعی افروخته در میان آن گذاشته و آن فضا را بسته بود و شمع تا مدت های مدیدهمچنان می سوخت و آب حمام بدان وسیله گرم می شد و خود گفته بود که اگر روزی آن فضا را بشکافند، شمع خاموش خواهد شد و گلخن از کار می افتد و چون پس از مدتی به تعمیر گرمابه پرداختند و آن محوطه را شکافتند، فوراً شمع خاموش شد و دیگر از آن پس نتوانستند بسازند.
بنا به روایتی شیخ بهایی را احتمالا مبدع تهیه نان سنگک، حلواشکری و فرینی می دانند. همچنین طراحی منارجنبان اصفهان که هم اکنون نیز پا برجاست به او نسبت داده می شود.
تالیفات و کتاب های شیخ بهایی
شیخ بهایی یکى از پر برکت ترین علماى جهان اسلام از نظر تالیف و تنوع در آن بوده است. برخى تعداد تالیفات او را با توجه به رساله ها و تحشیه ها(حاشیه نویسیها) و تعلیقه ها، به عدد 200 جلد رسانده اند، ولى تازه ترین تحقیق در این مورد، تلاش و کوشش دانشمند محترم، جناب آقاى دکتر محمدباقر حجتى، از اساتید محترم دانشگاه تهران است که به کنفرانس دمشق (در مورد شیخ بهایى) ارائه داده اند و نشریه «الثقافه الاسلامیه» در شماره پنجم آن را نشر داده است.
ایشان بر حسب تتبع و تفحص کاملى که داشته است، تعداد آنها را 123 جلد اعلام می کند و بر حسب دسته بندى که دارد، می نویسد:
الف- کتابهای فقهی (29 جلد):
1- نماز ، 2- زکوه، 3- روزه، 4- حج ، 5- پاسخ سؤال شاه عباس، 6- پاسخ سوالات شیخ صالح جابرى، 7- اجوبه مسائل جزائریه، 8- احکام سجود و تلاوت، 9- جامع عباسى ، 10- جواب مسائل شیخ جار
11- حاشیه بر ارشاد الاذهان علامه حلى، 12- حاشیه بر قواعد علامه، 13- حاشیه بر قواعد شهید اول
14- حاشیه بر احکام الشریعه علامه حلى، 15- الحبل المتین ، 16- الحریریه ، 17- الذبیحیه ، 18- شرح فرائض نصیریه خواجه نصیر الدین طوسى ، 19- فرائض بهائیه(بخش ارث)، 20- قصر نماز در چهار مکان
21- مسح بر قدمین، 22- مشرق الشمسین و اکسیر السعادتین، 23- رساله فی مباحث الکر ، 24-رساله فی القصر و التخییر فی السفر ، 25- شرح رساله فی الصوم ، 26- شرح من لا یحضره الفقیه
27- رساله فی فقه الصلوه، 28- رساله فی معرفه القبله ، 29- رساله فی فقه السجود.
ب- کتابهای در موضوع علوم قرآنى(9 جلد):
30- حاشیه انوار التنزیل قاضى بیضاوى، 31- حل الحروف القرآنیه، 32- حاشیه کشاف زمخشرى ، 33-اساله خواجه ، 34- تفسیر عین الحیوه ، 35- العروه الوثقى ، 36- تفسیر آیه شریفه فاغسلوا وجوهکم و ایدیکم الى الکعبین که در اربعین به تفصیل آمده است. 37- تاویل الآیات ، 38- اکسیر السعادتین (آیات الاحکام) .
ج- کتابهای در زمینه حدیث (2 جلد):
39- حاشیه کتاب «من لا یحضره الفقیه»، 40- اربعین (که ترجمه آن توسط نگارنده انجام پذیرفته است.)
د- کتابهای ادعیه و مناجات(6 جلد):
41- حاشیه بر صحیفه سجادیه ، 42- الحدیقه الهلالیه ، 43- الحدیقه الاخلاقیه ، 44- شرح دعاى صباح
45- مصباح العابدین ، 46- مفتاح الفلاح فی عمل الیوم و اللیله .
ه- کتابهای اصول اعتقادات(5 جلد):
47- اثبات وجود القائم، 48- اجوبه سید زین الدین، 49- الاعتقادیه ، 50- مقارنه بین امامیه و زیدیه، 51- وجوب شکر المنعم .
و- کتاب در زمینه اصول فقه(5 جلد)
52- زبده الاصول، 53- شرح عضدى، 54- حاشیه زبده الاصول، 55- شرح حاشیه خطائى ، 56- الوجیزه .
ز- کتابهای رجال و اجازات(8 جلد):
57- اجازه او به میرداماد، 58- اجازه او به مجد الدین، 59- حاشیه خلاصه الاقوال علامه حلى، 60-حاشیه رجال نجاشى، 61- حاشیه معالم العلماء ابن شهر آشوب مازندرانى، 62- طبقات الرجال، 63-الفوائد الرجالیه، 64- الاجازات .
ح- ادبیات و علوم عربى(28 جلد):
65- اسرار البلاغه، 66- تخمیس غزل خیالى بخارایى، 67- تهذیب البیان، 68- تعزیت نامه، 69- حاشیه بر مطول تفتازانى ، 70- دیوان اشعار فارسى و عربى ، 71- ریاض الارواح ، 72- شیر و شکر، 73- طوطى نامه(شامل 2500 بیت) ، 74- فوائد صمدیه، 75- قصیده در مدح پیامبر خدا(صلی الله علیه و آله)
76- کافیه، 77- کشکول(5 جلد) ، 78- لغز الفوائد الصمدیه، 79- لغز القانون، 80- لغز کافیه ، 81- لغز کشاف ، 82- محاسن شعر سیف الدوله ، 83- المخلاه ، 84- مکتوب او به سید میرزا ابراهیم همدانى،
85- سوانح سفر الحجاز، معروف به مثنوى نان و حلوا ، 86- نان و پنیر، 87- وسیله الفوز و الامان فی مدح صاحب الزمان(عج)، 88- پند اهل دانش به زبان گربه و موش .
ط- وقایع الایام(1 جلد):
89- توضیح المقاصد فی ما اتفق فی ایام السنه .
ى- ریاضیات(20 جلد):
90- اسطرلاب، 91- انوار الکواکب ، 92- بحر الحساب ، 93- التحفه(اوزان شرعى) ، 94- تحفه حاتمى ، 95- تحقیق جهت قبله، 96- تشریح الافلاک، 97- حاشیه تشریح الافلاک ، 98- حاشیه شرح التذکره خواجه نصیر الدین طوسى در هیات، 99- حاشیه شرح قاضى زاده روحى ، 100- الحساب ، 101- حل اشکال عطارد و قمر، 102- خلاصه الحساب و الهندسه ، 103- شرح صحیفه ، 104- صحیفه در اسطرلاب، 105- استعلام، 106- تقویم شمس با اسطرلاب ، 107- القبله، ماهیت و علامات آن ، 108-معرفه التقویم، 109- جبر و مقابله .
ک- حکمت و فلسفه(3 جلد):
110- انکار جوهر الفرد، 111- الوجود الذهنى، 112- وحدت وجود .
ل- علوم غریبه(4 جلد):
113- احکام النظر الى کتف الشاه، 114- رساله جفر ، 115- جفر ، 116- فالنامه ،
و چند جلد کتاب دیگر که موضوعات آنها مشخص نشده است، مانند: شرح حق المبین، الصراط المستقیم، القدسیه و …
جشنواره شیخ بهایی
از سال 1383 شهرک علمی و تحقیقاتی اصفهان جشنواره ای به نام شیخ بهایی برگزار میکند. موضوع این جشنواره فن آفرینی و کار آفرینی است و برگزار کنندگان آن معتقدند شیخ بهایی نمادی از کارآفرینی است.
شیخبهایی در عصر خود دانش را به فناوری تبدیل کرد و خدمات ارزشمند علمی، فرهنگی و عمرانی از خود به یادگار گذاشت. به یاد او این جشنواره شیخ بهایی نامیده شد.
مرگ شیخ بهایی
نقل شده که شیخ بهایی شش ماه پیش از فوت خود به قبرستان رفت و از قبر بابا رکن الدین صدایی شنید شیخ از اصحاب خویش که با وی بودند پرسید که شما شنیدید این صدایی که من شنیدم گفتند نشنیدیم پس شیخ بعد از آن پیوسته مشغول گریه تضرع و مناجات بود و توجه به آخرت داشت تا وفات یافت. از بعضی نقل شده صدایی که شیخ شنید این بود که «شیخنا به فکر خود باش».
شیخ بهایی در سال 1000 خورشیدی در اصفهان درگذشت و بنابر وصیت خودش پیکر او را به مشهد بردند و در کنار آرامگاه علی بن موسی الرضا جنب موزه آستان قدس به خاک سپردند. امروزه آرامگاه وی بین مسجد گوهرشاد و صحن آزادی و رواق امام خمینی در رواقی که به یاد او نامگذاری شده قرار دارد.