زکریای رازی

زکریای رازی به نام محمد، نام پدرش زکریا و کنیه‌ اش ابوبکر است. او فيلسوف و عالم طبيعي و شيمي دان و پزشك بزرگ ايران عالم اسلامي و ملقب به جالينوس المسلمين از مفاخر مشاهير جهان و يكي از نوابغ روزگار قديم است. وی در شعبان سال 251 هـ.ق (865 م) در ری که مرکز علم و ادب ایران آن روزگار بود به دنیا آمده دوران کودکی، جوانی و نوجوانی خودرا در این شهر گذراند. در نوجوانی به موسیقی گرایش داشته و در نواختن نی توانا بود و گاهی شعر می‌سرود.

زندگی نامه زکریای رازی

زکریای رازی در شهر ری به تحصيلات خود در فلسفه و رياضيات و نجوم و ادبيات مبادرت كرد. توجه و اشتغال وي به علم طب بعد از سنين جواني و بنا بر قول ابوريحان بيروني پس از مطالعات و تجارب آن استاد در كيميا جلب و عملي شده و نتيجه عارضه پي بوده كه در چشم وي از تجارب كيميا وي پديد آمده بود نوشته اند:

رازي در سي سالگي به بغداد رفت و چون بر بيمارستان مقتدر گذر كرد به طب دلبستگي يافت و به تحصيل اين علم پرداخت و چون در آن چيره دست شد، به ري بازگشت و به خدمت منصوربن اسحاق حاكم ري در آمد و سرپرست بيمارستان ري شد. بعد ها به بغداد رفت و رياست بيمارستان مقتدر را بر عهده گرفت و شهرت وي در بغداد به جايي رسيد كه سابقه نداشت.

محل و تاريخ وفات محمد رازي به درستي مشخص نيست، بيروني وفات او را در ماه شعبان سال 313 هجري نوشته و تعداد تأليف هاي وي را بيش از پنجاه و شش كتاب و رساله دانسته است.

محمد رازي نه فقط در طب به تجربه دست مي زد بلكه آزمايش را در كليه مباحث علوم طبيعي ضروري مي دانست. وي آزمايش هاي شيميايي خود را با چنان دقتي تشريح و توصيف كرده كه امروزه هم هر شيمي داني مي تواند عينا آن را مجددا به معرض آزمايش درآورد.

رازي مواد شيميايي را طبقه بندي كرد، در بابي وزن مخصوص تحقيقاتي به عمل آورد و به اكتشافات مهمي از قبيل اكتشاف الكل و اسيد سولفوريك نايل آمد. وي نخستين كسي است كه كليه اشياي عالم را به سه طبقه حيوانات، نباتات، جامدات تقسيم كرده است.
مسعودي در كتاب التنبيه و الاشراف گفته است كه:

رازي در سال 310 هجري كتابي در سه مقاله راجع به فلسفه فيثاغوري نگاشت و بعيد نيست اين توجه به فلسفه فيثاغوري جديد نتيجه تعلم رازي نزد ابوزيد بلخي بوده باشد كه از شاگردان كندي و متوجه فلسفه فيثاغوري جديد بود.

او پایه‌ گذار نحوه آموزشی است که امروزه نیز در بیمارستان‌ های آموزشی جهان رعایت می‌ شود یعنی: در بیمارستان ری در حالی‌ که شاگردان و شاگردان شاگردانش پیرامون او بودند به معاینه بیماران می‌ پرداخت هر بیمار ورودی ابتدا توسط شاگردان شاگردان معاینه می‌شد در صورت عدم تشخیص به شاگردان رازی ارجاع می‌ شد. اگر آنان در تشخیص در‌می‌ ماندند به رازی معرفی می‌ شدند.

هنگام ساخت بیمارستان معتضدی جهت انتخاب مکان ساخت با رازی مشورت گردید. رازی دستور داد قطعه‌ های مساوی گوشت را در محله‌ های گوناگون شهر بیاویزند و مکان بیمارستان را جایی انتخاب کنند که گوشت آنجا دیرتر از مناطق دیگر فاسد می‌ شد. او در بیمارستان بغداد بخش ویژه‌ای به بیماران روانی اختصاص داد.

از مهمترین صفات این پزشک بزرگ می‌ توان از خوشخویی و توجه خاص او به بیماران نام برد که تا تشخیص و مداوای قطعی بیماران از هیچ کوششی فروگذار نبود.

نسبت به فقرا و بینوایان بسیار رئوف بود و برخلاف بسیاری از پزشکان آن زمان که بیشتر مایل به درمان پادشاهان، امرا و بزرگان بودند رازی تمایل به معاشرت و درمان افراد ضعیف جامعه را داشت.
زکریای رازي در پايان عمر به سبب كثرت كار و مطالعه نابينا شد.  این حکیم فرزانه در پنجم شعبان 313 هـ.ق در زادگاه خود (ری) وفات یافت و مدت عمر وی به سال قمری شصت و دو سال و پنج روز و به شمسی شصت سال و دو ماه و یک روز ذکر شده است.

 افتخارات زکریای رازی

• رازی اولین پزشکی بود که تشخیص تفکیکی بین آبله و سرخک را بیان کرد و پیشگام درارایه نظریه ایمنی اکتسابی است. رازی اولین پزشکی بود که تشریح جسد انسان،استخوان‌ها ـ عضلات ـ مغز و بعضی از شعب اعصاب را در سر و گردن مشاهده و توضیح داده است.

• رازی از اولین کسانی است که بر نقش تغذیه در سلامتی و درمان تأکید بسیار داشته و اسراف در دارو را بسیار مضر می‌داند و معتقد است هر گاه طبیب موفق شود بیماری‌هارا با غذا درمان کند به سعادت رسیده است در غیر این صورت با داروی منفرد و ساده و درصورت عدم بهبودی با داروی مرکب درمان نماید.

• رازی بسیاری از داروها را ابتدا بر روی حیوانات امتحان و پس از ثبت اثرات آنها در صورت مثبت بودن اثر به بیماران تجویز می‌کرد.

• او نخستین پزشکی است که داروهای الکالوئیدی غیر سمی را ساخت و در درمان بیمارانش استفاده کرد.

• به پاس زحمات فراوان رازی در امر داروسازی روز پنجم شهریورماه (27 اوت) روز بزرگداشت زکریای رازی و روز داروسازی نام‌گذاری شده است.

• رازی در جراحی صاحب نظر بود و درباره سنگ کلیه و سنگ مثانه دارای کتابی است که در آن تأکید دارد در صورتی‌که درمان سنگ مثانه با روش‌های طبی امکان‌پذیر نباشدباید به عمل جراحی پرداخت.

• اولین طبیبی است که سل مفصلی انگشتان را شرح داده است.

• رازی نخستین دانشمندی است که اجسام را به سه گروه جمادی، نباتی و حیوانی و همچنین مواد را به دو دسته فلز و شبه فلز تقسیم ‌نمود.

اکتشافات زکریای رازی

او در شیمی بسیار استاد بود و از کشفیات او میتوان به موارد زیر اشاره داشت:

• الکل

• اسید سولفوریک

• اسید کلریدریک

• اکسیدارسنیک

• اسید سیتریک

استادان زکریای رازی

از استادان زیادی برای این دانشمند نام برده شده است اما برخی از آن ها در زیر نام برده شده اند.

– علی‌ بن‌ ربن‌ طبری (در طب)

ـ ابو زید بلخی (در فلسفه)

ـ ابوالعباس محمد بن نیشابوری (در حکمت)

شاگردان زکریای رازی

این حکیم فرزانه در دوران حیات خود شاگردان بسیاری را تربیت و تحویل جامعه داده است اما از مشهور ترین آنها میتوان به اشخاص زیر اشاره داشت.

– یحیی بن عدی

ـ ابوالقاسم مقانعی

ـ ابوالحسن طبری

ـ ابن قارون رازی

ـ یوسف بن یعقوب

آثار زکریای رازی

رازی از دانشمندان بسیار پرکار محسوب می‌ شده که آثار بسیاری از خود باقی گذاشته است. خود در این باره می‌ نویسد:

کوشش و پشتکار من در فراگیری به اندازه‌ای بود که به خط ریز بیش از 20 هزار ورقه مطلب نوشتم و پانزده سال از عمر خود را روز و شب در تالیف جامع کبیر (الحاوی) صرف کردم و بر اثر همین کار در بینایی من سستی پدید آمد و عضله دستم گرفتار سستی شده و مرا از نوشتن محروم ساخت با این همه از جستجوی دانش بازنمانده و پیوسته با یاری این و آن می‌ خوانم و به دست ایشان می‌ نویسم.

 

ابن ندیم آثار رازی را 167 جلد و بیرونی 184 جلد و به محققان دیگر 271 جلد زکر نموده‌ اند که بر مبنای فهرست بیرونی از 184 جلد: 56 کتاب در طب که مهم ترین آنها الحاوی، المنصوری، الجدری و الحصبیه که هر سه به لاتین ترجمه و هر کدام چندین بار تجدید چاپ شده و تا قرن‌ های طولانی در دانشگاه‌ های معتبر آلمان، فرانسه تدریس می‌ شده است. کتاب در طبیعیات، 7 کتاب در منطق، 10 کتاب در نجوم و ریاضیات، 7کتاب در تفسیر، 17 کتاب در فلسفه، 14 کتاب در الهیات، 32 در شیمی، 6 کتاب درماوراءطبیعیه و 12 کتاب در فنون مختلف نوشته است.